ثبت اظهارنامه ارث با یک ماترک یا دیون

وقتی یک نفر فوت می‌کند (روحشان شاد)، اموال و دارایی‌های او (که در اصطلاح حقوقی به آن‌ها «ماترک» می‌گوییم) به ورثه می‌رسد. دولت برای این انتقال دارایی، مالیات وضع کرده است که به آن «مالیات بر ارث» می‌گویند. برای اینکه سازمان امور مالیاتی بتواند این مالیات را محاسبه کند، ورثه یا نماینده قانونی آن‌ها موظفند لیست کاملی از تمام دارایی‌ها (ماترک) و بدهی‌های متوفی (دیون) را در قالب یک فرم مخصوص به نام «اظهارنامه مالیات بر ارث» به سازمان ارائه دهند.

نکات کلیدی:

• مهلت قانونی: ورثه معمولاً یک سال از تاریخ فوت مهلت دارند تا این اظهارنامه را تکمیل و به سازمان امور مالیاتی محل آخرین اقامت متوفی ارائه دهند.
• پایه و اساس مالیات: مالیات بر ارث، بر اساس «خالص ماترک» (یعنی ماترک پس از کسر دیون، واجبات مالی و هزینه‌های کفن و دفن) و با توجه به «نسبت وراث» (طبقات وراثی) محاسبه می‌شود.

ماترک (ترکه): دارایی‌های متوفی

«ماترک» به تمام اموال و دارایی‌هایی گفته می‌شود که از متوفی به جا مانده است. این دارایی‌ها می‌توانند شامل موارد بسیار متنوعی باشند:

1. اموال منقول (قابل انتقال):

   • وجوه نقد: موجودی حساب‌های بانکی (جاری، پس‌انداز، سپرده)، اوراق مشارکت، سهام (بورسی و غیربورسی).
   • طلا، جواهر، سکه: تمام اشیاء قیمتی.
   • اموال خودرویی: انواع خودرو، موتورسیکلت، قایق و…
   • اثاثیه منزل و لوازم شخصی: اگر ارزش قابل توجهی داشته باشند.
   • حقوق مالی: مثلاً حق سرقفلی، حق امتیاز (مانند امتیاز خط تلفن، امتیاز نوبت حج)، مطالبات از دیگران (اگر متوفی از کسی پول طلبکار بوده باشد).

2. اموال غیرمنقول (غیرقابل انتقال به راحتی):

   • ملک: خانه، آپارتمان، زمین، باغ، ویلا، مغازه، کارگاه، انبار و…
   • مستغلات: هر نوع ملک که درآمد اجاره‌ای از آن حاصل می‌شود.

دیون و واجبات مالی: بدهی‌های متوفی

«دیون» به تمام بدهی‌هایی گفته می‌شود که متوفی تا لحظه فوت خود به دیگران داشته است. «واجبات مالی» نیز شامل مواردی مثل خمس و زکات و کفاره هستند. این موارد قبل از محاسبه مالیات، از مجموع ماترک کسر می‌شوند تا «خالص ماترک» به دست آید.

1. بدهی‌های اثبات‌شده:

   • وام‌های بانکی: اقساط باقیمانده وام‌های شخصی، مسکن، خودرو و…
   • بدهی به اشخاص حقیقی و حقوقی: مثلاً اگر متوفی از کسی پول قرض گرفته باشد، چک یا سفته‌ای بابت بدهی داده باشد.
   • مالیات‌های معوقه: مالیات بر درآمد، ارزش افزوده، عملکرد و… که متوفی پرداخت نکرده است.
   • مهریه: اگر متوفی مرد بوده و همسرش مطالبه مهریه کند، این نیز جزو دیون است.
   • سایر تعهدات مالی: هرگونه تعهد مالی که متوفی قبل از فوت بر عهده داشته و قابل اثبات باشد.

2. هزینه‌های ضروری و واجبات:

   • هزینه‌های کفن و دفن: شامل غسل، کفن، تشییع، دفن و مراسمات مرتبط در حد عرف و شرع.
   • واجبات مالی و عبادی: مانند خمس، زکات، رد مظالم، و حج ناتمام (اگر متوفی موظف به حج بوده و انجام نداده باشد).

اهمیت اظهارنامه با یک «ماترک» یا «دیون»؟

حالا که با مفاهیم آشنا شدید، بیایید به سوال شما برگردیم: «ثبت اظهارنامه ارث با یک ماترک یا دیون».

منظور شما این است که می‌خواهید بدانید:

• چگونه اطلاعات فقط یک دارایی خاص (مثلاً یک آپارتمان) یا فقط یک بدهی خاص (مثلاً یک وام بانکی) در اظهارنامه ارث وارد می‌شود؟
• یا اینکه می‌خواهید بدانید اگر متوفی فقط «یک دارایی» (و بدون بدهی) یا فقط «یک بدهی» (و بدون دارایی خاصی برای انتقال) داشته باشد، نحوه تکمیل اظهارنامه چگونه است؟

به هر حال، چه متوفی یک دارایی داشته باشد یا صدها دارایی، چه یک بدهی داشته باشد یا هیچ بدهی‌ای نداشته باشد، روش تکمیل اظهارنامه مالیات بر ارث در سامانه (به صورت کلی) یکسان است:

1. شناسایی و ارزش‌گذاری ماترک: ابتدا باید تمام دارایی‌ها را شناسایی کنید. اگر فقط یک آپارتمان است، مشخصات کامل آن (آدرس، پلاک ثبتی، کاربری، تاریخ تملک و…) را وارد می‌کنید. برای هر نوع دارایی، روش ارزش‌گذاری متفاوتی وجود دارد (مثلاً برای ملک، ارزش منطقه‌ای یا نظر کارشناس؛ برای سهام بورسی، قیمت روز فوت و…).
2. شناسایی و اثبات دیون: سپس تمام بدهی‌ها و واجبات مالی را لیست کرده و مدارک اثبات آن‌ها (مثل اسناد وام، حکم دادگاه، فاکتور هزینه‌های کفن و دفن) را آماده می‌کنید.
3. محاسبه خالص ماترک: سامانه به طور خودکار، دیون و هزینه‌ها را از مجموع ماترک کسر می‌کند تا «خالص ماترک» را به دست آورد.
4. تعیین سهم‌الارث و محاسبه مالیات: با توجه به ورثه و نسبت قانونی هر یک، سهم‌الارث هر وارث مشخص شده و مالیات بر اساس نرخ‌های قانونی (که برای هر طبقه وراثی متفاوت است) محاسبه می‌شود.